Οδός Ιπποκράτους

Στο σύνολο των ερωτηθέντων προκύπτει σχετική υπεροχή του χαρακτηρισμού του περιβάλλοντος εργασίας ως ‘γειτονιάς’. Ωστόσο, η συσχέτισή του με το είδος, την ηλικία και την τοποθεσία των καταστημάτων αποκαλύπτει μεικτή εικόνα: υψηλά ποσοστά θετικών απαντήσεων στα καταστήματα που καλύπτουν ανάγκες τοπικών κατοίκων συνυπάρχουν με υψηλά ποσοστά αρνητικών απαντήσεων στο τμήμα με τη σημαντικότερη τοπική πελατεία (κατοίκων), καθώς και στα παλαιότερα καταστήματα. Αντίστροφα, υψηλό ποσοστό (64%) θετικών απαντήσεων συγκεντρώνεται στο δεύτερο τμήμα που χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά κινητικότητας (αλλαγή είδους και χρήσης [2]), καθώς και στο ‘υπερτοπικό’ και χωρίς κατοικία, 3^ο τμήμα του δρόμου (60%).

Η ‘αίσθηση της γειτονιάς’ δείχνει επομένως να μη συνδέεται αποκλειστικά με τους πλέον αναμενόμενους παράγοντες. Τούτο οδηγεί στην υπόθεση ευρύτερου φάσματος σημασιοδοτήσεων της έννοιας, και ποικιλίας ‘υλικών’ κατασκευής της, και στην ανάγκη ποιοτικής προσέγγισης με εργαλείο τις ανοικτές συνεντεύξεις [3]

Ο κύριος Α., «τρίτη γενεά στο ίδιο επάγγελμα και στο ίδιο κατά­στημα», διατηρεί με τη σύζυγό του, κρεοπωλείο στο πρώτο τμήμα της Ιππο­κρά­τους όπου ένα μικρό σύνολο εμπορικών ειδών διατροφής ευνοεί τη διατήρηση καθημερινών συναλλαγών και διαπροσωπικών σχέσεων:

«…ναι, γειτονιά είναι… έχει διατηρηθεί, κι ας είναι κε­ντρι­κός δρόμος… Εγώ πιστεύω ότι από τη στιγμή που ο κόσμος θα ‘ρθεί για κρέας, έχει το τυρί δίπλα του ακριβώς, του αρέσει η ποιό­τη­τα … ε, θα το πάρει από ‘δω… υπάρχει πολύς κόσμος ο οποίος δε θέ­λει να πάει στο σουπερμάρκετ … γιατί όλα τα μαγαζιά στην Ιπποκράτους τουλάχιστον αυτά που ξέρω εγώ, τα δουλεύουν τα αφεντικά τους… είναι μεγάλη υπόθεση αυτή…

Εδώ το μεγαλύτερο ποσοστό είναι κάτοικοι, μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής… κάποιοι περαστικοί λόγω της κεντρικότητας του δρόμου, αλ­λά ως επί το πλείστον, οι κάτοικοι… … από το ‘85 μέχρι το ’95.. υπήρξε μια κάμψη.. έφευγε ο κόσμος… από το 2000-2002 και μετά ά­ρχι­σαν να γυρνάνε πίσω.. λοιπόν, μ’ αυ­τόν τον κόσμο δουλεύουμε εμείς…»

Στην περίπτωση του κ. Α., η θέση, το είδος του εμπορεύματος και η ηλικία της επιχείρησης του συνιστούν καθοριστικά στοιχεία διαμόρ­φω­σης θετικής πρόσληψης του περιβάλλοντος: η τακτική τοπική πελατεία και η πολύχρονη γνωριμία με τους εγγύτερους σε εκείνον εμπόρους εμ­φα­­νίζονται ως παράγοντες που ενισχύουν την αίσθηση της οικειότητας και της αντίληψης του άμεσου περιβάλλοντός ως «γειτονιάς».

Άλλοι καταστηματάρχες του τμήματος αυτού της Ιπποκράτους, κυρίως στα πρώτα τετράγωνα, μοιράζονται την αντίληψή του σχετικά με την ύπαρξη γειτονιάς, επισημαίνοντας παράλληλα τις αλλαγές που έχουν επέλθει (υποχώρηση του εμπορικού χαρακτήρα του δρόμου, στασιμότητα στο τοπικό εμπόριο)

«… όλη η ιστορία ήταν από τη Λ. Αλεξάνδρας μέχρι τη Φαναριωτών, ένα δυο τετράγωνα, από κει και κάτω είχε λίγα πράγματα, δεν είχε, δεν είχε εμπορική δραστηριότητα. Τώρα, ανέβηκε σιγά-σιγά η Γκύζη, γινήκανε καλά μαγαζιά και κατέβηκε η Ιπ­ποκράτους… η Ιπποκράτους δεν έχει την κίνηση που είχε παλιά…» (έμπορος εσωρούχων, λίγο πριν τη σύνταξη)

Στο «μεσαίο» τμήμα της Ιπποκράτους, όπου εντοπίστηκαν τα περισσότερα κλειστά καταστήματα, θετικές απόψεις συνυπάρχουν με ανη­συχίες για τη βιωσιμότητα της Ιπποκράτους ως εμπορικού δρόμου.

«… τώρα ως προς τη γειτονιά, εδώ γύρω-γύρω στο ύψος που είμαι εγώ, εί­ναι πολύ ήσυχη γειτονιά, δεν υπάρχουν προβλήματα, … εγώ πιστεύω ότι είμαι πολύ καλά εδώ και μου αρέσει ο χώ­ρος και η Ιπποκράτους μ’ αρέσει…». (ιδιοκτήτης καταστήματος δίσκων βινυλίου στο μεσαίο τμήμα που είχε απαντήσει θετικά ως προς την ύπαρξη γειτονιάς)

«…εγώ λυπάμαι γιατί εδώ μεγάλωσα, βλέπω βρωμιά, σκουπίδια, ροχάλες, δεν είναι ο κόσμος… κι αν βγεις εδώ σε πληροφορώ εδώ στην Ιπποκράτους, θα δεις ότι στους δέκα οι εφτά δεν είναι ούτε Έλληνες…» Απέναντι, ο Νίκος, τα στρώματα, Αλβανός…, πιο πάνω ψιλι­κατζίδικο… Αλβανός πιο πάνω, Αλβανός πιο κάτω. …» (Έμπορος στο «μεσαίο τμήμα» που είχε απαντήσει αρνητικά)

«…έτσι ήρθα σ’ αυτή τη γειτονιά, βέβαια δεν ήταν η Ιπποκράτους αυτό που είναι τώρα, ήταν ένας πολύ ωραίος δρόμος, ωραίος δρόμος, όχι μονάχα εμπορικός αλλά και ανθρώπινος δρόμος… πάντως δεν είναι οι παλιοί καλοί καιροί όχι μόνο για το εμπόριο μονάχα αλλά και γενικότερα για την ποιότητα όλης της ζωής, γιατί δεν είναι η δουλειά μόνο, παράλληλα είναι η ζωή σου κι ο άνθρωπος…». (ιδιοκτήτης κορνιζάδικου στο μεσαίο τμήμα, θετική απάντηση)

«…βέβαια στην Ιπποκράτους συνδέομαι, γιατί τόσα χρόνια συνεχώς… την αγαπώ πάρα πολύ, και τους ανθρώπους βέβαια, και τους ανθρώπους, δηλαδή έκαμα φίλους… είχαμε επικοινωνία, άμεση επικοινωνία, σας λέω… ωραία έχω ζήσει εδώ και παλιά και σήμερα… άλλαξαν τα πράγματα, μαγαζιά οπωσ­δήποτε πολλά κλείσανε, άλλα έμειναν, άλλα ήρθαν κι ανοίξανε, άμα όμως την έχεις την επικοινωνία, μια με το πελάτη που θα σου φέρει και το παλικάρι του, μια με τον απέναντι που κι αυτός έχει χρόνια εδώ…. (ιδιοκτήτης κουρείου από το 1972)

Ο κ. Κ., που άνοιξε πριν είκοσι χρόνια το πρώτο μαγαζί με είδη μοντελισμού στην Ιπποκράτους δεν θεωρεί πως υφίσταται «γειτονιά». Η πελατεία του είναι «υπερτοπική» και έρχεται μόνο για το συγκεκριμένο εμπόρευμα.

«….έτσι λοιπόν βρεθή­κα­με σε μια Ιπποκράτους πολύ υπο­τονική, παρηκμασμένη… παρα­μέ­νουν πολλά κλειστά, πολ­λά άκτιστα και τα λοι­πά,… τα μαγα­ζιά που μπορούν να ‘χουνε έσοδα δε θ’ ανοίξουν ποτέ στην Ιπποκρά­τους»… Οι κάτοικοι έχουν αραιώσει… όλοι ηλικιωμένοι, δε βλέ­πουμε νέο κόσμο, νέες οικογένειες αν είναι, είναι μετανάστες, οι ελ­λη­νικές που κλη­ρονομήσανε το σπίτι του πατέρα, φεύγουν μακριά…»

Στο ‘υπερτοπικό’, τελευταίο τμήμα της Ιπποκράτους, αρκετοί καταστηματάρχες θεω­ρού­σαν ότι εργάζονται σε περιοχή που «είναι γειτονιά».

«…Γειτονιά; Αν θες, πες το έ­τσι, κέντρο διερχομένων και γειτονιά μαζί, αυτό, γιατί τόσα χρό­νια στο ση­μείο αυτό, ε δε μπορεί, γίνε­ται γειτονιά σου. Είμαστε και μαζί, με τον απέ­ναντι, με τις παντόφλες, αυτόν τον εβρήκα όταν πρω­το­ήρθα, ήταν πιο πέρα ο κύριος Σούλης με τις σφρα­γίδες θεός σχωρέστον, μ’ αυ­τόν πίνα­με καφεδάκι το πρωί με το που ανοί­γαμε, πολ­λά χρόνια…, πώς να μην υπάρξει μια κουβέντα… έχουμε μια ζωή εδώ, … εδώ δια­τηρή­θη­καν μαγα­ζιά έτσι όπως τα βρήκα, άνοιξαν βέβαια καινούργια….». (ιδιοκτήτης καταστήματος ψιλικών και ΠροΠο στο τελευταίο τετράγωνο της Ιπποκράτους, μεταξύ Ακαδημίας και Πανεπιστημίου)

«μια ζωή εδώ στο ίδιο μέρος… μπορώ να σου πω ότι κα­λύτερα ξέρω τον εδώ κόσμο παρά στο σπίτι μου γύρω. Γειτονιά υπάρχει μεταξύ μας, γνωριζόμαστε… βέ­βαια, άλλοι έχουν πεθάνει, κάποιοι βγήκαν στη σύντα­ξη, ήρ­θαν καινούργιοι, αλ­λά αν με ρωτήσεις θα σου πω ότι μεταξύ μας υ­πάρ­χει γειτονιά, μη βλέπεις που δεν υπάρχουν σπίτια εδώ τριγύ­ρω… με την έννοια αυτή, της παλιάς γει­τονιάς, ίσως να ‘χει πιο πάνω, εμείς εδώ εί­μαστε επαγγελματίες…». (Ιδιοκτήτρια καταστήματος παπουτσιών στο τελευταίο οικοδομικό τετράγωνο).

«…παραδίπλα είναι τράπεζα, από την άλλη θέατρο. Τι γειτονιά να είναι εδώ θα μου πείτε; Όμως και μέσα σε μια τέτοια κατάσταση εδώ είναι γειτονιά, τα παλιά μαγαζιά γνωριζόμαστε. … δε ξέρω πως θα εξε­λιχθούν τα πράγματα, άμα ανοίξουν μεγάλα βιβλιοπωλεία, εκδότες… οπωσ­δήποτε πιστεύω θα εκλείψει αυτό το… πώς να το πω, η αίσθηση πως γνωριζόμαστε…». (ιδιοκτήτης βιβλιοπωλείου, τρίτο τμήμα της Ιπποκράτους) 

Συμπεράσματα 

Η μελέτη της οδού Ιπποκράτους αποκαλύπτει χαρακτηριστικές όψεις ενός αστικού περιβάλλοντος του κέντρου που φιλοξενεί μεικτές χρήσεις και λει­τουργίες και παρουσιάζει στην χωρική ανάπτυξή του αξιοσημείωτες διαφο­ροποιήσεις. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει πολλαπλούς τρόπους σημασιοδότησης της έννοιας της ‘γειτονιάς’. Παράγοντες όπως είναι η παρουσία κατοίκων, η τοπική πελατεία, και η πολυετής παραμονή στο δρόμο λειτουργούν κατά αναμενόμενο τρόπο, ενισχύοντας την ‘αίσθηση της γειτονιάς’, χωρίς ωστόσο να αποτελούν απαραίτητες και μοναδικές συνθήκες. Τα ποικίλα ‘υλικά κατασκευής’ σχέσεων οικειότητας και κοινωνικής συνοχής δείχνουν να ανθίστανται στην υποβάθμιση του υλικού περιβάλλοντος του δρόμου, τη μείωση των κατοίκων, και τη προβληματική επιβίωση των μικρών επιχειρήσεων.

[1] Οι αλ­λαγές αφορούσαν πρωτίστως καταστήματα διατροφής τα οποία είχαν κλείσει ορι­στι­κά στο πρώτο τμήμα της Ιπποκράτους (κυρί­ως στο μεσαίο τμήμα του δρόμου), χρωματοπωλεία, μαγαζιά υδραυλι­κών, ηλεκτρολόγων, και άλλων τεχνιτών, κάτι που υπο­δεικνύει το μετασχη­ματισμό του χαρακτήρα του δρόμου.

[2] 27 ανοικτές συνεντεύξεις, διάρ­κειας περίπου μιας ώρας, με στόχο την αποτύπωση προσλήψεων του «υλικού» και «ανθρώπινου» περιβάλλοντος εργασίας τους.

[3] Σχετικά με την επιλογή του όρου ‘γειτονιά’ και τη συζήτηση γύρω από τις ποικίλες σημασιοδοτήσεις και συνδηλώσεις του, παραπέμπω και πάλι στο Καυταντζόγλου (2013, 218-220).