2025 | Οκτ
Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί μια ωδή στον Πειραιά, έναν τόπο με ιδιαίτερο ιστορικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Στο πλαίσιο της πρακτικής μου άσκησης στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, επιχειρείται η σκιαγράφηση της «αθέατης» πλευράς της πόλης- λιμάνι, συγκεκριμένα το στενό της Φίλωνος στην Τρούμπα. Μέσα από ιστορική έρευνα, επιτόπια καταγραφή, χωρική ανάλυση και χαρτογραφική απεικόνιση, αναδεικνύονται οι μετασχηματισμοί της ψυχαγωγίας και οι κοινωνικές τους σημασίες, οι οποίες συνέβαλαν στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου της περιοχής. Στόχος είναι η απομυθοποίηση ενός στιγματισμένου τμήματος της πόλης, η κατανόηση του παρελθόντος και η ανάδειξη του παρόντος.
Η μνήμη της νύχτας
Η Τρούμπα είναι μια συνοικία του Πειραιά με ισχυρό ιστορικό, χωρικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Η περιοχή εκτείνεται από τον ναό του Αγίου Νικολάου έως τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, με κύριους άξονες δραστηριότητας τις οδούς Φίλωνος και Νοταρά. Το όνομά της προέρχεται από την τρόμπα νερού που υπήρχε στη συμβολή της οδού 2ας Μεραρχίας με την Ακτή Μιαούλη, η οποία ανεφοδίαζε τους ιπποκίνητους καταβρεχτήρες του Δήμου, την εποχή που οι δρόμοι ήταν ακόμα χωμάτινοι (Πετρόπουλος, 1980).
Προτού η Τρούμπα καθιερωθεί ως τόπος συγκέντρωσης των οίκων ανοχής του Πειραιά, τον ρόλο αυτόν τον είχαν τα Βούρλα στην άλλη πλευρά του λιμανιού, πέρα από τις σιδηροδρομικές γραμμές που το χωρίζουν στα δύο, στην Δραπετσώνα.
Χάρτης 1: Ο Πειραιάς και η Δραπετσώνα
Πάνω από αυτές τις γραμμές διέρχεται ακόμα και σήμερα η «γέφυρα του ρεμπέτη», την οποία διέσχιζαν καθημερινά οι εργάτες που δούλευαν στα Σφαγεία και στα μηχανουργεία της περιοχής. Η γέφυρα αυτή αποτελούσε τότε ένα σημείο αναφοράς, αφού υποδήλωνε την είσοδο σε μια άλλη ζώνη, με δικούς της κανόνες και κώδικες. Ο Γιάννης Παπαϊωάννου [1] έλεγε πως μόνο όταν κάποιος διέσχιζε τη «γέφυρα του ρεμπέτη» [2], έφευγε δηλαδή από τα στέκια του Πειραιά και έφτανε στη Δραπετσώνα, γινόταν πραγματικός «μάγκας». Έτσι, ορίζεται η μετάβαση από τον αστικό Πειραιά στην εργατική προσφυγική γειτονιά της Δραπετσώνας, όπου στο κατώφλι της έβρισκε κανείς τον μπουρδελο-στρατώνα (Πετρόπουλος, 1980) των Βούρλων.
Εικόνα 1: «Η γέφυρα του ρεμπέτη» όπως είναι σήμερα
Φωτογραφία: Αφροδίτη Αγγελοπούλου.
Τα Βούρλα αποτελούσαν ένα περιφραγμένο κτιριακό συγκρότημα. Οι εγκαταστάσεις περιλάμβαναν τρεις πτέρυγες, όπου η κάθε μια, φιλοξενούσε περίπου 70 γυναίκες, ενώ η κατανομή στις πτέρυγες γινόταν ηλικιακά. Οι νεότερες σε ηλικία ήταν 14 έως 18 ετών και θεωρούνταν το «αριστοκρατικό» τμήμα. Στη συνέχεια, οι γυναίκες 18 έως 40 ετών, ανήκαν στη μεσαία κατηγορία. Οι μεγαλύτερες, 40-50 ετών, βρίσκονταν στο «κατσικάδικο», το πιο υποβαθμισμένο τμήμα. Μετά την ηλικία των 50, οι γυναίκες αναγκάζονταν να φύγουν από τα Βούρλα ενώ όσες παρέμεναν εργαζόντουσαν εκεί ως καθαρίστριες.
Τα Βούρλα είχαν άμεση σύνδεση και με την συγκέντρωση τεκέδων. Γύρω από τον στρατώνα λειτουργούσαν πολλοί τέτοιοι χώροι [3], τόσο μικροί που χώραγαν μόλις 2-3 άτομα. Έτσι ο σεξουαλικός τόπος των οίκων ανοχής και ο α-σεξουαλικός τόπος των τεκέδων αποτελούσε παραδοσιακά ένα αλληλοτροφοδοτούμενο πλέγμα [4] στον Πειραιά και αλλού.
Εικόνα 2: Ογκοπλαστικό σκαρίφημα των Βούρλων
Πηγή: Πετρόπουλος, 1980.
Κατά την διάρκεια της Κατοχής, οι δημοτικοί οίκοι ανοχής των Βούρλων της Δραπετσώνας έκλεισαν και μετατράπηκαν σε φυλακές για πολιτικούς κρατούμενους. Τότε, η σεξεργασία μεταφέρθηκε από τη μια άκρη του αστικού ιστού του Πειραιά στην άλλη, στον ίδιο του τον πυρήνα, το λιμάνι, μεταμορφώνοντας την Τρούμπα και δίνοντας της την φήμη που την ακολουθεί μέχρι σήμερα.
Eικόνες 3 & 4: Απομεινάρια του τείχους των φυλακών των Βούρλων σε μηχανουργείο
Φωτογραφία: Αφροδίτη Αγγελοπούλου.
Με την μεταφορά των πορνείων, οι νεότερες γυναίκες εγκαταστάθηκαν σε μπουρδελο-οικίες και μπουρδελο-ξενοδοχεία (Πετρόπουλος, 1980). Τότε, η περιοχή μεταμορφώθηκε σε έναν τόπο εντατικής νυχτερινής ζωής, με τα πορνεία, τα καμπαρέ, τα μπαρ και τους κινηματογράφους ερωτικών ταινιών να κατακλύζουν τα στενά της.
Ο Β. Πισιμίσης γράφει για την Τρούμπα (Πισιμίσης, 2021):
| “Για την Εκκλησία ήταν ο τόπος της ακολασίας. Για το Κράτος η ανήθικη τροχοπέδη στο έργο του. Για τους καθωσπρέπει κατοίκους η ντροπή του Πειραιά. Για τους ναυτικούς τόπος διασκέδασης και κραιπάλης. Για τους έφηβους η μύηση στον έρωτα. Για τις πόρνες το καταφύγιο από την περιφρόνηση της κοινωνίας. Και για τις πατρόνες και τους σωματέμπορους ο εύκολος τρόπος απόκτησης χρήματος.” |
Καλώς ήλθε ο Στόλος
Μεταπολεμικά, η νυχτερινή ζωή της Τρούμπας άρχισε να ανθίζει όλο και περισσότερο, ιδιαίτερα όταν κατέφθανε ο 6ος Αμερικάνικος Στόλος στο λιμάνι. Τότε τα νέα μαθαίνονταν είκοσι μέρες νωρίτερα, έτσι ώστε γυναίκες απ’ όλη την Αττική να προλάβουν να κατέβουν στην Τρούμπα για να εξασφαλίσουν ένα γρήγορο εισόδημα. Το γεγονός αυτό φανερώνει την έντονη πύκνωση σεξεργασίας στο λιμάνι του Πειραιά, σε αντίθεση με την Αθήνα όπου έως τότε δεν είχε γνωρίσει ανάλογη άνθιση.
Έτσι, μια επίσκεψη στις γυναίκες της Τρούμπας, που τις υπόλοιπες μέρες θα κόστιζε 27 δραχμές, όταν έπλεε ο Στόλος στο λιμάνι άγγιζε τις 55, ενώ συγχρόνως οι τιμές σε καμπαρέ και ξενοδοχεία διπλασιάζονταν (Πισιμίσης, 2021).
Εικόνα 5: Ναύτης και πόρνη
Πηγή: Γ. Τσαρούχης, Νίκος Καββαδίας “Πούσι”, 1973
Εκείνες τις μέρες, οι ρυθμοί άλλαζαν και οι πενιές από τα μπουζούκια των ρεμπετών που πλημμύριζαν καθημερινά τους δρόμους της Τρούμπας έπαυαν και αντικαθίσταντο από ευρωπαϊκά και αμερικάνικα ακούσματα, προσαρμοσμένα στις προτιμήσεις των ναυτών-επενδυτών. Η περιοχή άλλωστε ήταν πάντα σε ετοιμότητα, οι επιγραφές των μπαρ και των καμπαρέ ήταν συχνά γραμμένες στα αγγλικά, ενώ οι γυναίκες έκανα ιδιαίτερα μαθήματα αγγλικών, για να είναι έτοιμες να υποδεχτούν τον Στόλο.
Εικόνα 6: διαφημιστικό έντυπο της δεκαετίας 1960, μπαρ Tony’s, Φίλωνος 122
Πηγή: Πισιμίσης, 2021
Εικόνα 7: Τα μπαρ Tony’s, Tropicana και Black Cat και τα ξενοδοχεία Γαλλία και Lux, οδός Φίλωνος, δεκαετία 1960
Πηγή: Πισιμίσης, 2021
Αυτό αποτυπώνεται από τον σκηνοθέτη Αλέκο Σακελλάριο, στην ταινία του “Καλώς ήλθε το δολάριο” (1967), όπου νεαρές γυναίκες ενός καμπαρέ της Τρούμπας παρακολουθούν μαθήματα αγγλικών με τις πιο χρήσιμες φράσεις. Στην ταινία, οι συνθήκες που επικρατούσαν στην Τρούμπα παρουσιάζονται με σχεδόν κωμικό τρόπο, γεγονός που οδηγεί σε μια αποφόρτιση και απλοποίηση της πραγματικότητας. Έτσι, η σκληρή φύση της σεξεργασίας υποβαθμίζεται στη συνείδηση του θεατή και μετατρέπεται σε μια γραφική και «ανάλαφρη» απεικόνιση. Το σώμα αυτών των γυναικών λειτούργησε ως αγωγός, μέσα από τον οποίο διοχετευόταν το χρήμα στην Τρούμπα. Ένα σώμα-εργαλείο που κρατούσε το λιμάνι ζωντανό και τη νύχτα.
Εικόνες 8 & 9: Αφίσα και στιγμιότυπο της ταινίας “Καλώς ήλθε το δολλάριο”, του Αλέκου Σακελλάριου, 1967.
Δύο πτώσεις και ένα τέλος
Η πρώτη πτώση της Τρούμπας πραγματοποιήθηκε το 1956, όταν με πρόταση της υπουργού Λίνας Τσαλδάρη (Κυβέρνηση Καραμανλή, 1956-1958), επιβλήθηκε η οριστική κατάργηση των ομαδικών πορνείων και η «μετάλλαξή» τους σε εταιρικά. Λέγεται μάλιστα, πως το πρώτο εταιρικό πορνείο της Τρούμπας το διεύθυνε ιερέας (Ροδίτη, 2015). Κατά την περίοδο αυτή, πολλές δομές έκλεισαν με αποτέλεσμα αρκετές γυναίκες είτε να αναγκαστούν να μετακομίσουν σε άλλα σπίτια είτε να αναζητήσουν εργασία στην Αθήνα.
Η δεύτερη πτώση και το οριστικό τέλος της Τρούμπας ήρθε το 1967, κατά την περίοδο της δικτατορίας, όταν ο Αριστείδης Σκυλίτσης, (Δήμαρχος Πειραιά, 1967-1974), επιβάλλει τον «εξευγενισμό» της περιοχής. Βασικός του στόχος ήταν να αφανίσει κάθε κακοποιό στοιχείο που λίμναζε στην περιοχή [5]. Έτσι, τα ξενοδοχεία και τα καμπαρέ έκλεισαν, ενώ πολλά από τα νεοκλασικά στα οποία στεγάζονταν κατεδαφίστηκαν. Μαζί τους, χάθηκε και ένα κομμάτι της συλλογικής μνήμης, έτσι όπως την έπλασε η νύχτα, αλλάζοντας για πάντα την συναισθηματική τοπογραφία και την τραγική πραγματικότητα της Τρούμπας.
Ίχνη από μια περασμένη ταυτότητα
Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να σκιαγραφήσει την οδό Φίλωνος στην περιοχή της Τρούμπας σήμερα, εξετάζοντας τον αστικό χώρο τόσο καθέτως, στο επίπεδο των κτηριακών μονάδων όσο και οριζοντίως, στο επίπεδο του δρόμου. Τα ισόγεια αποτελούν τα πιο δυναμικά και μεταβαλλόμενα τμήματα των κτιρίων, ενώ μπορούν να λειτουργήσουν ως δείκτης της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης μιας περιοχής σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο. Έτσι, μέσα από ιστορική μελέτη, επιτόπια καταγραφή, χαρτογράφηση και παρατήρηση της καθημερινότητας της Τρούμπας, τόσο τις πρωινές όσο και τις βραδινές ώρες, επιχειρείται η ανίχνευση των εκφάνσεων της ψυχαγωγίας μιας περασμένης εποχής. Συγχρόνως, αναδεικνύονται οι μορφές της, όπως αυτές εγγράφονται σήμερα στα ισόγεια των κτιρίων. Πρόκειται για μια μελέτη στον χρόνο, με στόχο να αναδειχτεί το ζωντανό αποτύπωμα του παρελθόντος, μέσα από μια εκτεταμένη προσπάθεια να καταγραφεί το παρόν.
Χάρτης 2: Καταγραφή ισόγειων καταστημάτων στην οδό Φίλωνος
Χάρτης 3: Σκαρίφημα της δεξιάς πλευρά του δρόμου, από την 2ας Μεραρχίας προς τον Πύργο του Πειραιά
Σχεδιασμός: Αφροδίτη Αγγελοπούλου
Στην οδό Φίλωνος παρατηρούμε μια διχοτόμηση όσον αφορά τις χρήσεις γης, με άξονα διαφοροποίησης την οδού 2ας Μεραρχίας (Χάρτης 3). Στο δεξί τμήμα της οδού, προς τον Πύργο του Πειραιά, συναντάμε το 58% τον ισογείων, φαίνεται να κυριαρχούσε παραδοσιακά το λιανικό εμπόριο (ρουχισμός, υποδήματα, διάφορα), σήμερα όμως παρουσιάζει έντονη ύφεση, με το 52.7% των ισογείων να είναι κλειστά. Το γεγονός αυτό μπορεί να συνδέεται αφενός με την ύπαρξη μεγάλου αριθμού παλιότερων κτιρίων που δεν καλύπτουν τις σύγχρονες ανάγκες και περιορίζουν τις δυνατότητες ανάπτυξης και αφετέρου με τη μεταβολή της εμπορικής δραστηριότητας στην περιοχή, όπως καταδεικνύει η πρόσφατη ανακαίνιση του Πύργου του Πειραιά και η συγκέντρωση εμπορικών λειτουργιών σε αυτόν. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι μεγάλες επιχειρήσεις υπερισχύουν των μικρών, με αποτέλεσμα οι τελευταίες να οδηγούνται σε συρρίκνωση.
Σημαντικό είναι να αναφερθεί το σύμπλεγμα χονδρικού εμπορίου που εντοπίζεται στη συμβολή των οδών Φίλωνος και Μπουμπουλίνας, όπου βρίσκονται τρεις κάβες στη σειρά, οι οποίες καλύπτουν τις ανάγκες των μπαρ της περιοχής.
Πίνακας 1: Καταγραφή ισόγειων καταστημάτων στο δεξί τμήμα της οδού
Χάρτες 4 & 5: Κατανομή ισόγειων καταστημάτων, σε λειτουργία και εκτός λειτουργίας, ανάλογα με την δραστηριότητα τους στην οδό Φίλωνος
Η διαφοροποίηση ανάμεσα στην αριστερή και την δεξιά πλευρά της οδού αποτυπώνεται έντονα και στο κτιριακό απόθεμα, με την δευτερη να συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό παλαιότερων αλλά και μερικών διατηρητέων κτιρίων [6] (χάρτης 6), τα οποία σε μεγάλο βαθμό έχουν εγκαταλειφθεί. Η εγκατάλειψη αυτή συχνά οφείλεται στο γεγονός ότι η αποκατάσταση και η αξιοποίησή τους συνιστούν μια ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία, εφικτή μόνο για ιδιοκτήτες με ισχυρά οικονομικά μέσα (Kritikos, 2023). Στην περίπτωση της Τρούμπας, φαίνεται το υψηλό κόστος συντήρησης να συγκρούεται με την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα των ιδιοκτητών της περιοχής, καθιστώντας την ιδιοκτησία τους βάρος.
Χάρτης 5: Καταγραφή κτιρίων βάσει της περιόδου κατασκευής
Τελικά οι ιδιοκτησίες αυτές όταν πάψουν να είναι κατάλληλες για χρήση, οδηγούνται στην εγκατάλειψη (Kritikos, 2023) Η υπόθεση αυτή σε κάποιο βαθμό επιβεβαιώνεται για την περίπτωση της οδού Φίλωνος, αφού από τα 13 τέτοια κτίρια, μόνο δύο έχουν ανακαινιστεί για να φιλοξενήσουν μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων, με το ένα μάλιστα να είναι κλειστό.
Χάρτης 6: Ανακαινισμένες κτιριακές μονάδες
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, παρά τη γενικότερη τάση κατεδάφισης και ανοικοδόμησης που χαρακτήρισε την περίοδο της αντιπαροχής, πολλά από τα παλαιότερα κτίρια της οδού Φίλωνος επιβίωσαν, πιθανόν λόγω της ιστορικής και αρχιτεκτονικής τους αξίας, σε αντίθεση με άλλα που αντικαταστάθηκαν από πολυκατοικίες.
Συχνά αυτά τα κτίρια φαίνονται και σαν καταδικασμένα, λόγω της απουσίας του κράτους, το οποίο αδυνατεί να χρηματοδοτήσει τους οικονομικά ασθενέστερους ιδιοκτήτες για την αποκατάσταση των ιδιοκτησιών τους. Στην οδό Φίλωνος, όπως και αλλού στην Αθήνα, βλέπουμε την ιδιοκτησία ερειπωμένων «ιστορικών» κτιρίων να μετατρέπεται σταδιακά σε ένα αποκλειστικό αγαθό, στα χέρια των «λίγων», αφού όπως παρατηρήσαμε μόνο οι πολυεθνικές εταιρείες μπορούν να επενδύσουν.
Παρά την εγκατάλειψη, τα κτίρια αυτά αποτελούν έντονες παρουσίες στον αστικό χώρο, γεννώντας πολλαπλά αφηγηματικά πεδία. Ωστόσο, κυρίαρχο είναι το αίσθημα του μεγαλειώδους (sublime) και της μελαγχολίας που απορρέει από τη λήθη τους (Lyons, 2018).
Όπως γράφει ο Walter Benjamin (Benjamin,1998):
| “Στο ερείπιο, η ιστορία έχει συγχωνευτεί φυσικά με το περιβάλλον. Και με αυτή τη μορφή, η ιστορία δεν παίρνει τη μορφή της διαδικασίας της αιώνιας ζωής, αλλά μάλλον εκείνη της ακαταμάχητης φθοράς” |
Πέρα από αυτά που επιβιώνουν σε οποιαδήποτε κατάσταση, άλλα έχουν κατεδαφιστεί, αφήνοντας πίσω τους κενά οικόπεδα τα οποία έχουν μετατραπεί σε χώρους στάθμευσης, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις αυξημένες ανάγκες των πολυάριθμων γραφείων/ λειτουργιών που στεγάζονται στις κτιριακές μονάδες της οδού (χάρτης 7). Τους χώρους αυτούς τους συναντάμε σε όλο το μήκος της οδού Φίλωνος, αναδεικνύοντας τον παροδικό χαρακτήρα της, αφού φαίνεται να λειτουργεί ως δρόμος διέλευσης και τόπος εξυπηρέτησης «μεταβατικών» χρηστών, δημιουργώντας μια ζώνη όπου η μόνιμη παρουσία υποκαθίσταται από τη παροδικότητα.
Χάρτης 7 & 8: Χώροι στάθμευσης και χώροι ψυχαγωγίας
Χάρτης 9: Σκαρίφημα της αριστερής πλευράς του δρόμου
Σχεδιασμός: Αφροδίτη Αγγελοπούλου
Η έντονη οχλαγωγία, ειδικότερα τις βραδινές ώρες, κάνει την μετάβαση στην αριστερή πλευρά αντιληπτή, πολύ πριν ο επισκέπτης έρθει σε οπτική επαφή με τον χώρο, με την εκκωφαντική μουσική από τα κλαμπ να τον «υποδέχεται» αρκετά τετράγωνα νωρίτερα και να τον καθοδηγεί σε αυτά. Εδώ, παρατηρείται μια εντελώς διαφορετική χωρική δυναμική. Στην ζωντανή πλευρά του δρόμου, η οποία συνδέεται άρρητα με την φήμη του παρελθόντος του, εντοπίζεται μια έντονη πυκνότητα λειτουργιών αναψυχής, με μόνο το 21.8% των ισογείων αυτής της πλευράς να είναι σήμερα κλειστά (χάρτες 2 & 8).
Σηκώνοντας το βλέμμα, ο επισκέπτης μπορεί να δει πολυώροφα κτίρια, προϊόντα της αντιπαροχής, άνω των τριών ορόφων (χάρτης 10) , ενώ τα περισσότερα ανακαινισμένα κτίρια βρίσκονται σε αυτήν την πλευρά.
Χάρτης 10: Κλιμάκωση κτιριακών μονάδων κατά αριθμό ορόφων
Στο επίπεδο του δρόμου, συναντάμε ένα πλήθος από νυχτερινά κλαμπ, με φωτεινές επιγραφές οι οποίες είναι στα αγγλικά και σκοτεινές όψεις που εμποδίζουν την ορατότητα στο εσωτερικό τους, ενισχύοντας έτσι το αφήγημα της «κρυφής» ατμόσφαιρας που χαρακτηρίζει την περιοχή.
Ανάμεσά τους επιβιώνει και ένας πολυλειτουργικός τριώροφος χώρος, που φιλοξενεί κινηματογράφο ερωτικών ταινιών, cabins, dark rooms κ.ά. Η λειτουργία του εκτείνεται από τις πρωινές ώρες έως πολύ αργά το βράδυ, παρέχοντας την αίσθηση ότι ο χώρος είναι προσβάσιμος όποτε το επιθυμεί κανείς, με συνεχή κίνηση καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας.
Πίνακας 2: Καταγραφή ισόγειων καταστημάτων στο αριστερό τμήμα του δρόμου
Έτσι, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η ταυτότητα της Τρούμπας εξακολουθεί να συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τη νυχτερινή διασκέδαση, κυρίως μέσω κλαμπ που υιοθετούν πρακτικές αμφιβόλου αισθητικής και προσφέρουν φθηνές μορφές ψυχαγωγίας.
Το παραπάνω αποκτά μεγαλύτερη αξία αν σκεφτούμε πως η παραδοσιακή μορφή της σεξεργασίας σε μεγάλο βαθμό έχει εκλείψει, καθώς η παραδοσιακή «πιάτσα» συναντάτε όλο και σπανιότερα. Η πρακτική αυτή έχει αντικατασταθεί από διάφορες ψηφιακές εφαρμογές προσβάσιμες από την προσωπική συσκευή του καθενός, οι οποίες προσφέρουν άμεση και εύκολη πρόσβαση από οποιοδήποτε σημείο, με το πάτημα ενός κουμπιού.
Το «αθέατο» και το επίμετρο
Παρά τις αλλαγές που έλαβαν χώρα στην περιοχή, η Τρούμπα εξακολουθεί να διατηρεί την ατμόσφαιρα του «αθέατου» και του «κρυφού». Στο παρελθόν, αυτή η διάσταση εκφραζόταν μέσω δραστηριοτήτων παρέκκλισης που λάμβαναν χώρα σε οίκους ανοχής, ξενοδοχεία και καμπαρέ, σύμφωνα με τον Foucault (Foucault, 2012).
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, διάφορα σημεία της οδού Φίλωνος αποτέλεσαν καταφύγια για ομάδες ανθρώπων που η πόλη επιχείρησε να αποσιωπήσει από το επίσημο αφήγημά της, όπως οι τοξικομανείς και οι μετανάστες.
Σήμερα, η παροδικότητα που χαρακτηρίζει τις επισκέψεις στην οδό, όπου κάποτε συνδεόταν με τον αγοραίο έρωτα, εκδηλώνεται πλέον μέσω των υποδομών parking. Έτσι, το «αθέατο» δεν έχει σβηστεί, αλλά έχει μετασχηματιστεί μέσα από χρήσεις απαραίτητες για τη λειτουργία της πόλης, όπως οι χώροι στάθμευσης. Συχνά, οι χώροι αυτοί τοποθετούνται σε υπόγεια ή ισόγεια, στην προσπάθεια τους να μην προβάλλουν την δραστηριότητά τους στο δημόσιο χώρο, ωστόσο στο παράδειγμα της Τρούμπας καταλαμβάνουν ακόμα και ολόκληρα κτίρια ή οικόπεδα. Με αυτόν τον τρόπο, η Τρούμπα παραμένει το «αθέατο» κομμάτι του Πειραιά, χωρίς βέβαια να διατηρεί την ίδια μορφή. Σήμερα η περιοχή δεν ταυτίζεται με το προκλητικό ή το παράνομο, αλλά με το λειτουργικό και το παροδικό.
Η Τρούμπα εξακολουθεί να αποτελεί ένα ζωντανό σύμβολο της ιστορίας της πόλης- λιμάνι, όπου το παρελθόν και το παρόν συνυφαίνονται στο αστικό τοπίο. Στο επίπεδο του δρόμου, μπορούμε να διακρίνουμε την χαμένη νύχτα της Φίλωνος και τα σημάδια της κοινωνικής μνήμης. Στο επίπεδο των κτιρίων, οι μονάδες λειτουργούν ως φορείς ιστορίας, όπου ακόμα και η εγκατάλειψή τους δημιουργεί αφηγήσεις. Όμως, τα σημάδια της έντονης νυχτερινής διασκέδασης του παρελθόντος δεν έχουν εξαφανιστεί, αντιθέτως, υφαίνουν την ταυτότητα της περιοχής, δημιουργώντας μια σύνθετη αστική πραγματικότητα.
[1] Γνωστός συνθέτης, στιχουργός και ερμηνευτής του ρεμπέτικου.
[2] Η γέφυρα του ρεμπέτη βρίσκεται απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, περνάει πάνω από τις γραμμές του τρένου (Σιδηροδρομικός Σταθμός Λαρίσης ή Σταθμός της Ξενιτιάς) και καταλήγει στις απαρχές των Βούρλων.
[3] Οι τεκέδες ήταν χασισοποτεία. Συνήθως ήταν παράγκες με 2-3 χαμηλά καθίσματα και συχνά αποτελούσαν χώρους μουσικής επιτέλεσης του ρεμπέτικου τραγουδιού.
[4] Τα στέκια – «Τα Βούρλα» | 31/3/2019 | ΕΡΤ (Ημερομηνία Πρόσβασης 31/8/202
[5] Ντοκιμαντέρ- Η ιστορία της θρυλικής Τρούμπας (istoriatisTroumpas)
[6] Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, https://estia.minenv.gr/
Αναφορά λήμματος
Αγγελοπούλου Α. (2025) Η χαμένη νύχτα της Φίλωνος, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/η-χαμένη-νύχτα-της-φίλωνος/ DOI: XXX)
Αναφορά Άτλαντα
Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9
Βιβλιογραφία
- Πετρόπουλος Η (1980a), Τούρκικος καφές εν Ελλάδι, εκδ. Γράμματα, Αθήνα
- Πετρόπουλος H (1980b), Το μπουρδέλο, εκδ. Γράμματα, Αθήνα
- Πισιμίσης Β, (2021), «Βούρλα Τρούμπα: μια περιήγηση στον χώρο του περιθωρίου και της πορνείας του Πειραιά (1840-1968)», εκδ. Μωβ
- Ροδίτη B (2015), Πειραιάς: από τα Βούρλα στην Τρούμπα. Συνυφάνσεις σεξουαλικότητας και κυριαρχίας στον αστικό χώρο. Μεταπτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΤΑΜ
- Kritikos C.G (2023) Taking Action. Transforming Athens’ Urban Landscapes, Facing Athens’ urban heritage paradox: an abandoned building stock as common(s)
- Lyons S, (2018), Ruin Porn and the Obsession with Decay, Macquarie University, Sydney, Australia
- Benjamin W, (1998), Τhe origin of the German Tragic Drama, εκδ. VERSO BOOKS
- Foucault M (2012), Ετεροτοπίες και άλλα κείμενα, εκδόσεις Πλέθρον, 2012
