Athens Social Atlas
  • Το Έργο
  • Θέματα
    • Θέματα
    • Προσαρμοσμένη Αναζήτηση Θεμάτων
    • Βιβλιογραφία
  • Συντελεστές
    • Ομάδα Έργου
    • Συγγραφείς (A-Λ)
    • Συγγραφείς (Μ-Ω)
  • Στήριξη
  • Υποβολή Προτάσεων
  • Αναφορά
  • Επικοινωνία
  • En
  • Fr
  • Search
  • Menu

«Εξευγενισμός» (gentrification)

04/12/2015/in Πολιτική, Δομημένο Περιβάλλον, Γειτονιές Αλεξανδρή Γεωργία Δομημένο Περιβάλλον, Πολιτική, Γειτονιές /by stavros
[av_section min_height='' min_height_px='500px' padding='default' shadow='no-border-styling' bottom_border='no-border-styling' id='' color='main_color' custom_bg='#eeeeee' src='' attachment='' attachment_size='' attach='scroll' position='top left' repeat='no-repeat' video='' video_ratio='16:9' overlay_opacity='0.5' overlay_color='' overlay_pattern='' overlay_custom_pattern='' av_uid='av-55kzyqz'] [av_three_fourth first min_height='av-equal-height-column' vertical_alignment='av-align-top' space='' margin='0px' margin_sync='true' padding='0px' padding_sync='true' border='' border_color='' radius='0px' radius_sync='true' background_color='' src='' attachment='' attachment_size='' background_position='top left' background_repeat='no-repeat' animation='' mobile_display='' av_uid='av-4s1bt57'] [av_textblock size='' font_color='' color='' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' av_uid='av-4hyzedn' admin_preview_bg='']

[types field='long-title'][/types]

[wpv-post-taxonomy type="author-articles" separator="|"] [wpv-post-taxonomy type="category-articles"]
DOI
[types field='doi' target='_blank'][/types]
[/av_textblock] [/av_three_fourth][av_one_fourth min_height='' vertical_alignment='av-align-top' space='' margin='0px' margin_sync='true' padding='0px' padding_sync='true' border='' border_color='' radius='' radius_sync='true' background_color='' src='' attachment='' attachment_size='' background_position='top left' background_repeat='no-repeat' animation='' mobile_display='' av_uid='av-3qxyoff'] [av_textblock size='34' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' font_color='' color='' id='' custom_class='' template_class='' av_uid='av-3c8qgsr' sc_version='1.0' admin_preview_bg='']

[wpv-post-date format="Y | M"]

[/av_textblock] [/av_one_fourth][/av_section]

Ο «εξευγενιμός», ως μεταφορά του όρου gentrificationστην ελληνική γλώσσα, αναφέρεται στις χωρικές και κοινωνικές διαδικασίες αναδιάρθρωσης υποβαθμισμένων περιοχών της πόλης. Με την εξέλιξη της διαδικασίας, οι παλαιότεροι και πιο αδύναμοι, οικονομικά και πολιτικά, πληθυσμοί εκτοπίζονται και τη θέση τους καταλαμβάνουν μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Ταυτόχρονα, οι τιμές γης αυξάνονται και δημιουργούνται υπεραξίες, κυρίως μέσα από τη διαμόρφωση του χάσματος γαιοπροσόδου (Smith 1986). Το χάσμα γαιοπροσόδου αναφέρεται στη διαφορά ανάμεσα στη πραγματική και τη δυνητική γαιοπρόσοδο και αντικατοπτρίζει τις υπεραξίες που διαμορφώνονται στην αγορά γης μιας περιοχής όπου εμφανίζονται τάσεις «εξευγενισμού». Όταν αναπτύσσεται αυτή η διαδικασία, το αστικό τοπίο της περιοχής μεταβάλλεται, καθώς επιβάλλονται οι αισθητικές προτιμήσεις των νέων κατοίκων, και ταυτόχρονα οι χρήσεις γης αλλάζουν, με την επικράτηση αναβαθμισμένων και πιο επικερδών χρήσεων που εξυπηρετούν την επιδεκτική κατανάλωση των νέων κατοίκων, αλλά και των νέων χρηστών της γειτονιάς (Smith 1996, Beauregaurd 1986, Ley 1996). Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να τονίσουμε ότι οι θεωρίες περί «εξευγενισμού» αναπτυχθήκαν κυρίως στον αγγλοσαξωνικό κόσμο. Όταν εξετάζουμε αντίστοιχες διαδικασίες σε περιοχές που διαφέρουν συγκειμενικά ως προς τις οικονομικές, κοινωνικές και χωρικές δυναμικές διαμόρφωσης με το θεωρητικό πρότυπο, απαιτείται προσοχή στον εντοπισμό, το χαρακτηρισμό και την ανάλυση των διαδικασιών «εξευγενισμού» (Maloutas 2012). Η ερμηνεία των δυναμικών «εξευγενισμού» πρέπει να αντανακλά τις τοπικές συνθήκες ώστε να αναδύεται η ιδιαιτερότητα της κάθε περίπτωσης και, σε τελική ανάλυση, να τεκμηριώνεται η αναφορά τους ως διαδικασιών «εξευγενισμού».

Στο κέντρο της Αθήνας παρεμφερείς χωρικές και κοινωνικές μεταβολές γίνονται αισθητές από τη δεκαετία του 1990, με αρχικό παράδειγμα «εξευγενισμού» κατοικίας στην Πλάκα, γειτονιά που βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης. Μέσα από ισχυρές κρατικές παρεμβάσεις, ο αστικός ιστός της περιοχής κηρύσσεται διατηρητέος, κτήρια απαλλοτριώνονται από δημόσιες υπηρεσίες (κυρίως από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Υπουργείο Χωροταξίας, Περιβάλλοντος και Δημοσίων Έργων [ΥΠΕΧΩΔΕ]) και θεσπίζονται συγκεριμένοι όροι δόμησης, κυκλοφορίας και λειτουργίας των εμπορικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Αποτέλεσμα αυτών των ρυθμίσεων υπήρξε ο εκτοπισμός των ασθενέστερων νοικοκυριών που κατοικούσαν στην περιοχή μέχρι τη δεκαετία του 1990, όπως και των χρήσεων γης που εξυπηρετούσαν αυτόν τον πληθυσμό και τις ιδιαίτερες (ροκ/πανκ) κουλτούρες της προηγούμενης περιόδου. Η εισροή του τουριστικού κεφαλαίου και της βιομηχανίας της διασκέδασης απευθύνονται, κυρίως, στους τουρίστες περιηγητές, όπως και στις ανώτερες κοινωνικές ομάδες που αγόρασαν και ανακαίνισαν σπίτια νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην περιοχή. Σε μεγάλο βαθμό, το οικιστικό απόθεμα της Πλάκας αποκαταστάθηκε και η περιοχή έχει γίνει σημείο ανάφοράς σε όλους τους τουριστικούς οδηγούς που αναφέρονται στην Αθήνα.

Οι μετασχηματισμοί στις περιοχές Μεταξουργείο-Γκάζι

Οι χωρικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί που εμφανίζονται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 στην περιοχή του Γκαζιού και του Μεταξουργείου αποτελούν νεότερες τάσεις της διαδικασίας του «εξευγενισμού» στο κέντρο της Αθήνας. Στο Γκάζι, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, εμφανίζονται θεατρικές σκηνές, οι οποίες προσεκλύουν σταδιακά κάποια μπαρ. Με την αποκατάσταση του εργοστασίου του Αεριόφωτος, τη μετατροπή του στον πολιτιστικό χώρο «Τεχνόπολη» και ιδιαίτερα μετά τη λειτουργία του σταθμού του μετρό Κεραμεικός, η βιομηχανία της διασκέδασης εισβάλλει επιθετικά στη γειτονιά και τη μετατρέπει σε ατέρμονο τόπο διασκέδασης. Οι μέχρι τότε εγκατεστημένες οικογένειες τσιγγάνων εκτοπίζονται βίαια από τα χαμηλά σπίτια με τις εσωτερικές αυλές και στη θέση τους εμφανίζονται μπαρ και νεοταβέρνες (Alexandri 2005, Τζιρτζιλάκη 2008). Η βιομηχανία της διασκέδασης στο Γκάζι συνοδεύεται από παραοικονομικές δραστηριότητες, όπως η στάθμευση αυτοκινήτων από κυκλώματα μπράβων (σε περίπτωση που κάποιος δεν δεχτεί την προσφορά της υπηρεσίας είναι πιθανό να βρει το αυτοκίνητό του με σημαντικές φθορές) αλλά και η εκβιαστική επέμβαση στη ρύθμιση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων στη γειτονιά (σε περίπτωση που κάποιος δεν δεχτεί να αλλάξει η χρήση της ιδιοκτησίας του είναι πιθανό να βιώσει την εμπειρία του εμπρησμού, όπως έγινε σε παλιό φούρνο του οποίου ο ιδιοκτήτης αρνηθηκε να παραχωρήσει το χώρο ώστε να ανοίξει κάποιο νέο μπαρ).

Χάρτης 1: Οι γειτονιές της Αθήνας

Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, εμφανίζονται νεόδμητες πολυτελείς κατασκευές που επαγγέλλονται τη νέα ζωή σε loft στο κέντρο της Αθήνας. Ως τάση, το loft-living ξεκίνησε από καλλιτέχνες στη Νέα Υόρκη, οι οποίοι νοίκιαζαν μεγάλους και ενιαίους χώρους παλιών εργοστασίων και τους χρησιμοποιούσαν ως τόπο εργασίας και κατοικίας. Ο τρόπος ζωής τους και οι διάφορες αυθόρμητες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και πάρτυ, ανέδειξαν στην αγορά ακινήτων μια νέα μορφή αρχιτεκτονικής προδιάθεσης (τα loft) ως νέα αγορά: τη διαμόρφωση κατοικιών με ενιαίους εσωτερικούς χώρους στα παλιά βιομηχανικά κελύφη. Οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι τα νέα κτήρια στο Γκάζι δεν προέρχονται από μετατροπές παλιών εργοστασιακών χώρων, αλλά μιμούνται μορφές ακινήτων που αναδύθηκαν στη Νέα Υόρκη μέσα από το lifestyle καλλιτεχνών και ορισμένων ανώτερων και μεσαίων κοινωνικών ομάδων. Ωστόσο, στο Γκάζι οι υπεραξίες που διαμορφώθηκαν από τη γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας και οι αρνητικές επιπτώσεις αυτής της ανάπτυξης στην καθημερινότητα της γειτονιάς (ηχορύπανση από τα μπαρ, τα club και τις νεοταβέρνες, προβλήματα στάθμευσης και κυκλοφορίας, κλπ.) λειτούργησαν αρνητικά όσον αφορά την προσέλκυση νέων κατοίκων. Αυτό βέβαια δεν μειώνει τη βιαιότητα του εκτοπισμού που έχουν υποστεί οι ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες, όπως οι τσιγγάνοι, ή τη βιαιότητα και τις απειλές που δέχονται οι παλιοί κάτοικοι από τους νέους «προστάτες» της περιοχής. Μέχρι σήμερα, στο Γκάζι είναι πιο δόκιμο να μιλάμε για «εξευγενισμό» μέσα από τις νέες εμπορικές χρήσεις γης, παρά μέσα από την κατοικία.

Καλύτερο παράδειγμα «εξευγενισμού» μέσα από την κατοικία αποτελεί η περιοχή του Μεταξουργείου, όπου η διαδικασία του «εξευγενισμού» αναφέρεται στις νέες χρήσεις γης, αλλά και στην κατοικία. Η διαδικασία χωρο-κοινωνικής αναδιάρθρωσης στην περιοχή του Μεταξουργείου ακολουθεί πιο αργούς ρυθμούς σε σχέση με την όμορή της γειτονιά του Γκαζιού. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αρκετά νοικοκυριά ανώτερων κοινωνικών κατηγοριών, έχοντας ιδιαίτερη πληροφόρηση περί μελλοντικής αναβάθμισης της περιοχής, έσπευσαν να αγοράσουν και να ανακαινίσουν κατοικίες, προλαβαίνοντας να τοποθετηθούν στην αγορά πριν από τη διαμόρφωση σημαντικού χάσματος γαιοπροσόδου (Αλεξανδρή 2013). Την ίδια περίοδο, στην περιοχή άρχισαν να έλκονται θεατρικές σκηνές, οι οποίες στη συνέχεια αποτέλεσαν πόλο έλξης του καλλιτεχνικού κόσμου ως κάτοικων, αλλά και καταναλωτών στις νέες χρήσεις γης. Η μόδα της ρακής και του νεοκαφενείου εμφανίζεται έντονα από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, ενώ ταυτόχρονα εστιατόρια που αναφέρονται σε πιο επιλεκτικές προτιμήσεις, όπως μοριακής ή έθνικ κουζίνας, ή winebar συμπληρώνουν το μοτίβο των νέων χρήσεων διασκέδασης που αναπτύσσεται στην περιοχή. Τους νέους κατοίκους, τόσο τους πιο εύπορους, όσο και τους πιο «εναλλακτικούς» με καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, έρχονται να εξυπηρετήσουν νέες χρήσεις γης όπως νέα μαγαζιά με είδη μόδας, με βιολογικά προϊόντα, με είδη για κατοικίδια ζώα και νέα κομμωτήρια.

Στην περιοχή του Μεταξουργείου αναπτύσσεται έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον και από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην αγορά ακινήτων. Η εταιρεία ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ κατασκευάζει το 2007 ένα πολυτελές, περίκλειστο συγκρότημα κατοικιών, απέναντι από το παλιό εργοστάσιο του Μεταξουργείου, με εσωτερική πισίνα και αναβαθμισμένα συστήματα ασφαλείας. Πριν την κρίση στην αγορά ακινήτων, οι τιμές των διαμερισμάτων του συγκροτήματος διαμορφώνονται γύρω στις 4.000 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ενώ μετά το 2008, σημειώνουν πτώση της τάξης του 30%, δίνοντας έτσι και μια καλή εικόνα του περιθωρίου κέρδους της επιχείρησης, η οποία προτιμά να έχει στην ιδιοκτησία της κενά διαμερίσματα (40%) παρά να τα διαθέτει σε χαμηλότερη τιμή. Η εταιρεία Oliaros, από την άλλη πλευρά, έχει στη διάθεσή της το 4% του οικιστικού αποθέματος της περιοχής, δηλαδή γύρω στα 65 ακίνητα, τα οποία διαθέτει για καλλιτεχνικές χρήσεις όπως τη διεξαγωγή κάθε δύο χρόνια της καλλιτεχνικής έκθεσης Remap. Τον καιρό της έκθεσης το ενδιαφερόμενο κοινό προσκαλείται να περιηγηθεί στους δρόμους και στα κτήρια της περιοχής. Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνονται συνθήκες ανα-χαρτογράφησης του Μεταξουργείου: οι εσωτερικές αυλές, η θέα στην πόλη ή την Ακρόπολη, τα ψηλοτάβανα δωμάτια, οι ξύλινες εσωτερικές σκάλες, τα μαρμάρινα πατώματα και τα γύψινα ανάγλυφα στους τοίχους και τα ταβάνια αποτελούν τις παράπλευρες εκθέσεις της Remap, οι οποίες προσκαλούν επίδοξους κατοίκους της μεσαίας τάξης. Ταυτόχρονα, ο βασικός επενδυτής της εταιρείας Oliaros, σε συνεργασία με τους πιο εύπορους νεοκατοίκους, έχει ιδρύσει την αστική μη-κερδοσκοπική εταιρεία «Πρότυπη Γειτονιά», η οποία μέσα από προτάσεις ανάπλασης της περιοχής, συνεργασίες με τον Δήμο Αθηναίων και διάφορα υπουργεία, καθώς και παρεμβάσεις στο δομημένο χώρο διεκδικεί χωρικά το Μεταξουργείο, προσπαθώντας να επιβάλλει συγκεκριμένα πολιτισμικά πρότυπα.

Απορροια των νέων κοινωνικών και χωρικών δυναμικών που αναπτύσσονται στην περιοχή του Μεταξουργείου είναι ο εκτοπισμός των τσιγγάνων, των μεταναστών με ή χωρίς χαρτιά, των ηλικιωμένων ζευγαριών, αλλά και των νέων κατοίκων που δεν έχουν οικονομική άνεση. Ουσιαστικά, όπως και στις άλλες περιπτώσεις «εξευγενισμού», όσοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην άνοδο του ενοικίου, ή δεν έχουν το απαραίτητο εισόδημα για την αγορά του ακινήτου, αναγκάζονται, με άμεσους ή έμμεσους τρόπους, να φύγουν. Συχνά, οι πιο ευάλωτες ομάδες, όπως οι μετανάστες και οι τσιγγάνοι, έρχονται αντιμέτωποι με βίαιες πρακτικές από την πλευρά των ιδιοκτητών, όπως η διακοπή του ρεύματος ή/και του νερού, ώστε να φύγουν από το ακίνητο, το οποίο προορίζεται για κάποιο νέο πιο εύπορο ιδιοκτήτη ή ενοικιαστή. Με αυτόν τον τρόπο, οι ασθενέστες ομάδες μετατοπίζονται στις όμορες περιοχής της Ακαδημίας Πλάτωνος και του Κολωνού, ή αυξάνουν τους καταλόγους των νεοαστέγων της Αθήνας. Ο εκτοπισμός που προκαλείται λόγω του «εξευγενισμού», αποτελεί επιπρόσθετο πρόβλημα στην πόλη και θέτει ζητήματα χωρικής και κοινωνικής αδικίας.

Εξάρχεια και Πετράλωνα: Διαδικασίες «εξευγενισμού»;

Αντίστοιχες χωροκοινωνικές δυναμικές διαμορφώνονται και στην περιοχή των Πετραλώνων. Η παλιά λαϊκή συνοικία μετατρέπεται σε χώρο διασκέδασης για τους χίπστερ της πόλης, τα ενοίκια παραμένουν αρκετά υψηλά, τα ασθενέστερα νοικοκυριά εκτοπίζονται και αντικαθίστανται από πιο εύπορα νοικοκυριά. Όμως, η ιστορία «εξευγενισμού» των Πετραλώνων έχει να δείξει και κάτι διαφορετικό. Οι παλιοί και νεοεισερχόμενοι πιο πολιτικοποιημένοι κάτοικοι, εναντιώνονται στον τρόπο με τον οποίο εμπορευματοποιείται ο χώρος, ιδιαίτερα από τις νέες χρήσεις της –νυχτερινής– διασκέδασης και από τις πρακτικές που αναπτύσσουν οι επιχειρηματίες της νύχτας. Σε απάντηση του εμπρησμού σπιτιών δύο μελών της συνέλευσης κατοίκων των Πετραλώνων και των απειλών περί διακοπής της λειτουργίας της συνέλευσης, οι κάτοικοι της περιοχής οργάνωσαν τοπικό κίνημα υπεράσπισης του λαϊκού χαρακτήρα της περιοχής, που αντιστέκεται ουσιαστικά στις τάσεις «εξευγενισμού» μέσα απο τις νέες χρήσεις γης και τους νέους χρήστες. Μέχρι σήμερα, το παράδειγμα των Πετραλώνων αποτελεί τη μοναδική περίπτωση γειτονιάς σε διαδικασία «εξευγενισμού» στην οποία διαμορφώνεται κίνημα εναντίον του gentrification, διεκδικώντας το δικαίωμα των κατοίκων, παλιών και νέων, στους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους της περιοχής.

Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί νέοι κάτοικοι των Πετραλώνων είναι παλιοί κάτοικοι των Εξαρχείων, μιας περιοχής στο κέντρο της Αθήνας, μακριά από το νοτιοδυτικό σύνορο του άξονα της Πειραιώς, που χαρακτηρίζεται συχνά από τα μέσα ενημέρωσης ως «άντρο αναρχικών» ή «άβατο». Η καθημερινότητα στην περιοχή διαψεύδει απολύτως αυτούς τους χαρακτηρισμούς, καθώς πρόκειται για μια περιοχή ιδιαίτερα αγαπητή σε ανθρώπους της τέχνης, του πνεύματος και της πολιτικής αμφισβήτησης, ήδη από τις προπολεμικές δεκαετίες και λόγω της εγγύτητάς της με πανεπιστημιακούς χώρους, ιδιαίτερα πριν πολλοί μεταφερθούν εκτός κέντρου. Οι χωρο-κοινωνικές δυναμικές που αναπτύσσονται στην περιοχή δύσκολα παραπέμπουν στη θεωρία του «εξευγενισμού», καθώς δεν ήταν ποτέ αμιγώς, ούτε κυρίως, περιοχή κατοικίας εργατικών τάξεων, αλλά χαρακτηρίζεται από το σχήμα του κάθετου κοινωνικού διαχωρισμού (Maloutas & Karadimitriou 2001). Η θεωρία του χάσματος γαιοπροσόδου, ακόμα και σήμερα, δεν μπορεί να υποστηριχτεί: τα ενοίκια και οι τιμές των ακινήτων παραμένουν ιδιαίτερα υψηλά και μέσα στην κρίση λόγω της ιστορίας και της –πολιτικής και πνευματικής– φήμης της περιοχής. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα σε δρόμους κοντά στην πλατεία Εξαρχείων, αναπτύσσονται τάσεις υποβάθμισης που αναγκάζουν πολλά νοικοκυριά να φύγουν από την περιοχή.

Σήμερα, οι κάτοικοι των Εξαρχείων, διατηρώντας ιδιαίτερες πολιτικές και πολιτισμικές ανησυχίες, διακρίνονται από ιδιαίτερη ευαισθησία σε ζητήματα ποιότητας ζωής στη γειτονιά, καθώς ο Δήμος Αθηναίων ξεχνάει να ανανεώσει το φωτισμό ή να καθαρίσει τους δημόσιους χώρους της περιοχής, ενώ οι αστυνομικές δυνάμεις έχουν μετρατρέψει σημεία των Εξαρχειωνσε σε μόνιμο τόπο επιτήρησης, παρέχοντας «ασφάλεια» μέσα από συλλήψεις και συχνές ρίψεις χημικών στην κεντρική πλατεία της γειτονιάς. Ταυτόχρονα, ιδιαίτερα με το ξέσπασμα της κρίσης, στα Εξάρχεια αναπτύσσονται μαφίες που εμπλέκονται στη διακίνηση ναρκωτικών, παράνομων προϊόντων, την εκμετάλλευση μεταναστών, όπως και την παροχή «προστασίας»σε μαγαζιά υγειονομικού ενδιαφέροντος. Μέσα από αυτές τις παραβατικές πρακτικές αναπτύσσονται δυναμικές κοινωνικού κανιβαλισμού. Όπως διατείνονται πολλοί κάτοικοι, η κοινωνία στρέφεται εναντίον των αδύναμων κρίκων, αντί να στραφεί ενάντια στις αιτίες που παράγουν και αναπαράγουν πρακτικές μίσους. Οι διάφορες συλλογικότητες, θέτουν καίρια ζητήματα διεκδίκησης και διαμόρφωσης των δημοσίων χώρων της περιοχής που πλήττονται από παραβατικές συμπεριφορές, και προβαίνουν σε πρακτικές αλληλοβοήθειας, διαμορφώνοντας πλέγματα αλληλεγγύης απέναντι στην κρίση. Η επιτυχημένη λειτουργία της τράπεζας χρόνου, της αγοράς χωρίς μεσάζοντες, των επιτροπών αλληλεγγύης και των αυτοδιαμορφωμένων χώρων, οι συλλογικές κουζίνες, τα παζάρια και η χορωδία των Εξαρχείων θέτουν την περιοχή σε διαρκή κίνηση. Οι κάτοικοι καταφέρνουν, μέσα από συλλογικές πρακτικές, να διαρρηγνύουν το φόβο που επιβάλλεται μέσα από την παγίωση συνθηκών λιτότητας που έχουν επιφέρει τα διαδοχικά Μνημόνια και η συνολικότερη επέλαση νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Αναφορά λήμματος

Αλεξανδρή, Γ. (2015) «Εξευγενισμός» (gentrification) στις γειτονιές του αθηναϊκού κέντρου, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/εξευγενισμός-gentrification/ , DOI: 10.17902/20971.51

Αναφορά Άτλαντα

Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9

Βιβλιογραφία

  • Αλεξανδρή Γ (2013) Χωρικές και κοινωνικές μεταβολές στην Αθήνα: η περίπτωση του Μεταξουργείου. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.
  • Τζιρτζιλάκη Ε (2008) Eκ-τοπισμένοι, αστικοί νομάδες στις μητροπόλεις. Αθήνα: Εκδόσεις Νήσος.
  • Alexandri G (2005) The gas district gentrification story. DISS, Cardiff University. Available from: http://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/1512448/dissertation__2_.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAJ56TQJRTWSMTNPEA&Expires=1469481787&Signature=BV8RPBknMo5%2FV%2BpUkK3mR6l8vmA%3D&response-content-disposition=inline%3B filename%3DThe_Gas_District_Gentrificati.
  • Beauregard RA (1986) The chaos and complexity of gentrification. Gentrification of the City, London, Sydney: Allen and Unwin.
  • Ley D (1996) The new middle class and the remaking of the central city. Annals of the Association of American Geographers, Oxford, New York: Oxford University Press 90(5).
  • Maloutas T (2012) Contextual diversity in gentrification research. Critical Sociology, Sage Publications 38(1): 33–48.
  • Smith N (1996) The new urban frontier: Gentrification and the revanchist city. London, New York: Routledge.
  • Smith N and Williams P (1986) Gentrification of the City. 1st ed. London, New York: Routledge.

https://www.athenssocialatlas.gr/wp-content/uploads/TX35_cover.jpg 450 1400 stavros https://www.athenssocialatlas.gr/wp-content/uploads/athens-social-atlas-logo.png stavros2015-12-04 03:58:192024-03-17 11:21:22«Εξευγενισμός» (gentrification)

Μητροπολιτική διακυβέρνηση

04/12/2015/in Πολιτική, Σχεδιασμός Παγώνης Θάνος, Χωριανόπουλος Ιωάννης Σχεδιασμός, Πολιτική /by stavros
[av_section min_height='' min_height_px='500px' padding='default' shadow='no-border-styling' bottom_border='no-border-styling' id='' color='main_color' custom_bg='#eeeeee' src='' attachment='' attachment_size='' attach='scroll' position='top left' repeat='no-repeat' video='' video_ratio='16:9' overlay_opacity='0.5' overlay_color='' overlay_pattern='' overlay_custom_pattern='' av_uid='av-55kzyqz'] [av_three_fourth first min_height='av-equal-height-column' vertical_alignment='av-align-top' space='' margin='0px' margin_sync='true' padding='0px' padding_sync='true' border='' border_color='' radius='0px' radius_sync='true' background_color='' src='' attachment='' attachment_size='' background_position='top left' background_repeat='no-repeat' animation='' mobile_display='' av_uid='av-4s1bt57'] [av_textblock size='' font_color='' color='' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' av_uid='av-4hyzedn' admin_preview_bg='']

[types field='long-title'][/types]

[wpv-post-taxonomy type="author-articles" separator="|"] [wpv-post-taxonomy type="category-articles"]
DOI
[types field='doi' target='_blank'][/types]
[/av_textblock] [/av_three_fourth][av_one_fourth min_height='' vertical_alignment='av-align-top' space='' margin='0px' margin_sync='true' padding='0px' padding_sync='true' border='' border_color='' radius='' radius_sync='true' background_color='' src='' attachment='' attachment_size='' background_position='top left' background_repeat='no-repeat' animation='' mobile_display='' av_uid='av-3qxyoff'] [av_textblock size='34' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' font_color='' color='' id='' custom_class='' template_class='' av_uid='av-3c8qgsr' sc_version='1.0' admin_preview_bg='']

[wpv-post-date format="Y | M"]

[/av_textblock] [/av_one_fourth][/av_section]

Ο μητροπολιτικός χώρος γίνεται εκ πρώτης κατανοητός ως το πεδίο εκείνο στο οποίο καταγράφονται οι οικονομικές και οι κοινωνικές επιρροές ενός αστικού πυρήνα. Ο προσδιορισμός της Λειτουργικής Αστικής Περιφέρειας (ΛΑΠ – Functional Urban Region), απασχολεί τα πλαίσια του χωρικού σχεδιασμού στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες ήδη από τη μεταπολεμική περίοδο, ενώ η συνακόλουθη ανάδειξη της ‘μητροπολιτικής περιφέρειας’ σε ξεχωριστή βαθμίδα διακυβέρνησης υποδηλώνει το ειδικό βάρος της συγκεκριμένης κλίμακας στα ζητήματα ρύθμισης του αστικού χώρου. Στην περίπτωση της Αθήνας, η έλλειψη ανάλογων αναζητήσεων από την πλευρά της κρατικής διοίκησης μέχρι σχετικά πρόσφατα, απηχεί την πολιτική κυριαρχία των απόψεων εκείνων που προσέγγιζαν την ασχεδίαστη αστική μεγέθυνση ως τον συντομότερο δρόμο για την οικονομική ανάπτυξη.

Το πολιτικό αίτημα για την συγκρότηση μητροπολιτικών δομών χωρικού σχεδιασμού συγκεκριμενοποιείται στη Αθήνα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 (Ρυθμιστικό – 1985), απόρροια των δυσλειτουργιών και των περιβαλλοντικών αδιεξόδων της πόλης, χωρίς ωστόσο να συνοδεύεται από την αντίστοιχη αναδιάρθρωση των επιπέδων της διοίκησης. Παράλληλα, μια σειρά από νέες διακυβερνητικές προκλήσεις έρχονται εκείνη την εποχή στο προσκήνιο σχετιζόμενες, κυρίως, με τη διαχείριση των αναπτυξιακών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τις δύο επόμενες δεκαετίες παρατηρείται μια έντονη προσπάθεια χωρο-διοικητικών μεταρρυθμίσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ίδρυση της διοικητικής Περιφέρειας Αττικής (1986), την αναβάθμιση των πέντε νομαρχιακών διοικήσεων (Αθηνών, Πειραιώς, ‘Υπερ-νομαρχία’ Αθηνών-Πειραιώς, Ανατολικής Αττικής, Δυτικής Αττικής) σε πολιτικές αρχές (1994), καθώς και τις περιορισμένες συνενώσεις δήμων και κοινοτήτων στο πλαίσιο του προγράμματος «Καποδίστριας» (1997). Παρά την κινητικότητα αυτής της περιόδου, οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες συχνά σκοντάφτουν σε θεσμικά εμπόδια και οδηγούνται σε υπαναχωρήσεις. Το ακανθώδες ζήτημα της μεταβίβασης αρμοδιοτήτων του χωρικού σχεδιασμού από την κεντρική διοίκηση στην αυτοδιοίκηση αναδεικνύεται σε κεντρικό πρόβλημα, που διαμόρφωσε από μόνο του ξεχωριστή νομολογία του ΣτΕ (Βασενχόβεν κ.ά. 2010). Έτσι τελικά η απόφαση για την σύσταση μιας δημοκρατικά υπόλογης πολιτικής αρχής υπεύθυνης για το σύνολο του μητροπολιτικού χώρου της πόλης δεν προωθήθηκε. Ως συνέπεια, ο αναπτυξιακός προσανατολισμός της περιφέρειας της Αθήνας παρέμεινε στο χώρο ευθύνης της κεντρικής κρατικής διοίκησης.

Χάρτης 1: Οι περιφερειακές ενότητες της Αθήνας

Την περίοδο διοργάνωσης της Ολυμπιάδας, το έλλειμμα κατάλληλων δομών διακυβέρνησης οδηγεί στην πολιτική επιλογή της ανάληψης της κύριας ευθύνης των μητροπολιτικών σχεδιασμών της Αθήνας από την κεντρική διοίκηση. Παρά την κομβική σημασία των παρεμβάσεων για την μελλοντική ανάπτυξη της πόλης, το όλο εγχείρημα αντιμετωπίζεται ως ειδικό διακυβερνητικό επεισόδιο στην συμβατική λειτουργία της διοίκησης, και ως εκ τούτου υλοποιείται μέσω ενός ειδικού νομοθετικού και οργανωτικού πλαισίου. Με αυτό τον τρόπο διευκολύνθηκε η παράκαμψη του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας, το οποίο αποτελούσε εμπόδιο στους σχεδιασμούς της Ολυμπιάδας (Chorianopoulos et al. 2010). Χάθηκε έτσι όμως η ευκαιρία της ανασυγκρότησης των δομών της μητροπολιτικής διακυβέρνησης σε μια νέα πιο ορθολογική βάση. Παράλληλα η μετάθεση βασικών αρμοδιοτήτων μητροπολιτικού σχεδιασμού σε διάφορους ad hoc φορείς και όργανα παρήγαγε ένα σοβαρό έλλειμμα δημοκρατίας. Η συνθήκη αυτή μεταφέρεται και στην μετα-Ολυμπιακή περίοδο μέσω της επ’ αόριστον επέκτασης της ισχύος του ειδικού καθεστώτος εξαίρεσης για τις περιοχές των Ολυμπιακών έργων. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η αδυναμία διαχείρισης ζητημάτων μητροπολιτικής εμβέλειας που παρήγαγε αυτή η αποσπασματική λογική κατέστη εμφανής, αναιρώντας ως ένα βαθμό τα όποια πλεονεκτήματα προσέδωσε το εγχείρημα της Ολυμπιακής συγκυρίας στην Αθήνα.

Η πρόσφατη προσπάθεια αναδιοργάνωσης των κρατικών χωρικών δομών, γνωστή ως πρόγραμμα «Καλλικράτης» (2010), επιχείρησε να απαντήσει σε αυτά τα ζητήματα. Με τη θέσπιση του θεσμού της μητροπολιτικής περιφέρειας ως πολιτικού φορέα διακυβέρνησης, σημαντικές αρμοδιότητες μητροπολιτικού χαρακτήρα περνούν στην αρμοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Παράλληλα, οι 122 δήμοι και κοινότητες της Περιφέρειας συνενώθηκαν σε 66 δημοτικές αρχές. Η νέα διακυβερνητική αρχιτεκτονική της μητρόπολης, καθώς και ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης, σκιαγραφούνται παραστατικά στο σχήμα 1.

Σχήμα 1: Τα επίπεδα της διοίκησης

Η μεταρρυθμιστική προσέγγιση του «Καλλικράτη» αντλεί από ανάλογα παραδείγματα χωρο-διοικητικής αναδιάρθρωσης που προωθήθηκαν στις χώρες της ΕΕ τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Στόχος τους, η βελτίωση της σχέσης κόστους-αποτελεσματικότητας στην παροχή των υπηρεσιών, αλλά και η δημιουργία νέων θεσμικών δυνατοτήτων στήριξης του Ευρωπαϊκού αναπτυξιακού προσανατολισμού των τοπικών οικονομικών στη βάση ανταγωνιστικών προτύπων. Παράλληλα, η αυξημένη παρουσία τοπικών φορέων και ομάδων συμφερόντων σε ειδικές πλατφόρμες «συμμετοχικής» λήψης των αποφάσεων, τις λεγόμενες «Επιτροπές Διαβούλευσης», νομιμοποιεί την επανιεράρχηση των στόχων, χρίζοντας τις τοπικές κοινωνίες υπεύθυνες για τις συνέπειες των επιλογών τους (Chorianopoulos 2012). Οι προτεραιότητες αυτές εγγράφονται χαρακτηριστικά στις νέες διακυβερνητικές δομές της Αθήνας. Σημαντική αλλαγή, μεταξύ άλλων, αποτελεί η αντιπροσώπευση της Αθήνας μέσω του θεσμού της μητροπολιτικής περιφέρειας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών. Επίσης, οι διευρυμένες αυτοδιοικητικές μονάδες δύναται πλέον να συμμετέχουν σε Ευρωπαϊκούς Ομίλους Εδαφικής Συνεργασίας, σε αναπτυξιακές, δηλαδή, «κοινοπραξίες» με φορείς άλλων χωρών μελών της ΕΕ με στόχο την προώθηση των κοινών οικονομικών τους συμφερόντων.

Ωστόσο, την αναδιάρθρωση του «Καλλικράτη» συνοδεύουν και παραδειγματικές «εξαρτήσεις» από το πρόσφατο συγκεντρωτικό παρελθόν, προβληματίζοντας ως προς το βαθμό που οι νέες δομές θα ανταποκριθούν στους αναμενόμενους στόχους. Η διαδικασία της συγκρότησης των νέων δημοτικών ενοτήτων, για παράδειγμα, επιβλήθηκε αυθαίρετα μέσα από τη διοικητική ενοποίηση όμορων ΟΤΑ, αγνοώντας τα λειτουργικά όρια των επιμέρους περιοχών. Πιο χαρακτηριστικά, οι βασικές αρμοδιότητες του χωρικού σχεδιασμού μέσω της έγκρισης των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ), αλλά και της παρακολούθησης της εφαρμογής του Ρυθμιστικού Σχεδίου και των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ), παραμένουν στη δικαιοδοσία της κεντρικής διοίκησης.

Σημαντικοί παράγοντες που προσδιορίζουν το πλαίσιο λειτουργίας και τις πρακτικές των νέων δομών αποτελούν η συγκυρία της κρίσης, καθώς και το ειδικό διακυβερνητικό καθεστώς που παράγεται από τις δεσμεύσεις που προκύπτουν από τις μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας. Αυτές οι ειδικές συνθήκες οδηγούν σε αλλαγές προτεραιοτήτων πολιτικής, επαναφέροντας στο προσκήνιο τη λογική της γρήγορης, ανεξαρτήτως κόστους, ανάπτυξης, ενώ συνοδεύονται και από τις αντίστοιχες διευθετήσεις στις διακυβερνητικές δομές, ανακαλώντας τις αποσπασματικές λογικές της προηγούμενης περιόδου. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο η κεντρική διοίκηση προωθεί την προσέλκυση στρατηγικών επενδύσεων στην Αττική, δημιουργώντας ειδικά καθεστώτα εξαίρεσης για συγκεκριμένες τοποθεσίες όπως το Ελληνικό ή το Παράκτιο Μέτωπο του Σαρωνικού. Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί η αυξανόμενη παρουσία ιδιωτικών κοινωφελών ιδρυμάτων σε πρωτοβουλίες αναπλάσεων και σχεδιασμών μητροπολιτικής εμβέλειας, που ανάγονται σε σημαντικό εταίρο της κεντρικής διοίκησης στη στήριξη νέων στόχων πολιτικών. Το σχήμα 2 επιχειρεί να συνοψίσει αυτές τις αλλαγές, υπογραμμίζοντας την υπερ-αντιπροσώπευση φορέων που ελέγχονται από την κεντρική διοίκηση στη χωρική διακυβέρνηση της μητρόπολης. Κεντρικό πεδίο εστίασης των διακυβευμάτων πολιτικής αναδεικνύεται το κέντρο της Αθήνας, όπου το ζήτημα της συνεργασίας μεταξύ κεντρικής διοίκησης, μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης παραμένει ζητούμενο.

Σχήμα 2: Η παρουσία της κεντρικής διοίκησης στον μητροπολιτικό σχεδιασμό

Αναφορά λήμματος

Παγώνης, Θ., Χωριανόπουλος, Ι. (2015) Η λογική και πρακτική των επιπέδων διοίκησης: Μητροπολιτική διακυβέρνηση, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/μητροπολιτική-διακυβέρνηση/ , DOI: 10.17902/20971.46

Αναφορά Άτλαντα

Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9

Βιβλιογραφία

  • Βασενχόβεν Λ, Ασπρογέρακας Ε, Γιαννίρης Η, κ.ά. (2010) Χωρική διακυβέρνηση: Θεωρία, Eυρωπαϊκή εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας. Βασενχόβεν Λ, Ασπρογέρακας Ε, Γιαννίρης Η, κ.ά. (επιμ.), Αθήνα: Κριτική.
  • Chorianopoulos I (2012) State spatial restructuring in Greece: forced rescaling, unresponsive localities. European Urban and Regional Studies, Sage Publications 19(4): 331–348.
  • Chorianopoulos I, Pagonis T, Koukoulas S, et al. (2010) Planning, competitiveness and sprawl in the Mediterranean city: The case of Athens. Cities, Elsevier 27(4): 249–259.

https://www.athenssocialatlas.gr/wp-content/uploads/TX51_m2.jpg 653 500 stavros https://www.athenssocialatlas.gr/wp-content/uploads/athens-social-atlas-logo.png stavros2015-12-04 02:45:322024-03-17 11:18:54Μητροπολιτική διακυβέρνηση

Μετανάστες και ιδιοκατοίκηση

04/12/2015/in Κοινωνική Δομή, Στέγαση, Εθνοτικές Ομάδες Μπαλαμπανίδης Δημήτρης Κοινωνική Δομή, Εθνοτικές Ομάδες, Στέγαση /by stavros
[av_section min_height='' min_height_px='500px' padding='default' shadow='no-border-styling' bottom_border='no-border-styling' id='' color='main_color' custom_bg='#eeeeee' src='' attachment='' attachment_size='' attach='scroll' position='top left' repeat='no-repeat' video='' video_ratio='16:9' overlay_opacity='0.5' overlay_color='' overlay_pattern='' overlay_custom_pattern='' av_uid='av-55kzyqz'] [av_three_fourth first min_height='av-equal-height-column' vertical_alignment='av-align-top' space='' margin='0px' margin_sync='true' padding='0px' padding_sync='true' border='' border_color='' radius='0px' radius_sync='true' background_color='' src='' attachment='' attachment_size='' background_position='top left' background_repeat='no-repeat' animation='' mobile_display='' av_uid='av-4s1bt57'] [av_textblock size='' font_color='' color='' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' av_uid='av-4hyzedn' admin_preview_bg='']

[types field='long-title'][/types]

[wpv-post-taxonomy type="author-articles" separator="|"] [wpv-post-taxonomy type="category-articles"]
DOI
[types field='doi' target='_blank'][/types]
[/av_textblock] [/av_three_fourth][av_one_fourth min_height='' vertical_alignment='av-align-top' space='' margin='0px' margin_sync='true' padding='0px' padding_sync='true' border='' border_color='' radius='' radius_sync='true' background_color='' src='' attachment='' attachment_size='' background_position='top left' background_repeat='no-repeat' animation='' mobile_display='' av_uid='av-3qxyoff'] [av_textblock size='34' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' font_color='' color='' id='' custom_class='' template_class='' av_uid='av-3c8qgsr' sc_version='1.0' admin_preview_bg='']

[wpv-post-date format="Y | M"]

[/av_textblock] [/av_one_fourth][/av_section]

Η μαζική παρουσία των μεταναστών και η πολυπολιτισμική συνύπαρξη στις γειτονιές της Αθήνας αποτελούν μια ιστορικά πρόσφατη κοινωνική εμπειρία, που ξεκινάει στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Ελλάδα μετατρέπεται από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Το πρώτο μαζικό μεταναστευτικό ρεύμα προέρχεται κυρίως από χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, ενώ μετά το 2000 προστίθεται ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων και μεταναστών κυρίως από χώρες της Εγγύς Ανατολής, της Ασίας και της Αφρικής. Ενδεικτικά, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2004 οι μετανάστες στην Ελλάδα αποτελούν το 10% του συνολικού πληθυσμού (Baldwin-Edwards κ.ά. 2004) και συγκεντρώνονται κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, πρωτίστως στην Περιφέρεια Αττικής και στον Δήμο Αθηναίων (Καβουνίδη και Χατζάκη 1999).

Στον κυρίαρχο δημόσιο λόγο, οι μετανάστες αντιμετωπίστηκαν ως a priori περιθωριακά, εγκληματικά και εξαθλιωμένα υποκείμενα, ενώ ορισμένες γειτονιές του κέντρου της Αθήνας στις οποίες κατοικούν στιγματίστηκαν ως «άβατα», επικίνδυνα και υποβαθμισμένα γκέτο. Αντιθέτως, ο επιστημονικός λόγος περιέγραψε τους μετανάστες ως ένα σύνολο του πληθυσμού ιδιαιτέρως ανομοιογενές στο εσωτερικό του και αποκάλυψε το ευρύ φάσμα περιπτώσεων στεγαστικής αποκατάστασης, καθώς επίσης την ιδιαίτερη γεωγραφία εγκατάστασής τους στις γειτονιές της πόλης. Συγκεκριμένα, στις πρώτες σχετικές επιστημονικές μελέτες έγινε λόγος για «περιφρακτικούς» χώρους, όπου οι μετανάστες ζουν κοινωνικά απομονωμένοι από τους «γηγενείς», άστεγοι ή στοιβαγμένοι σε πλατείες, σταθμούς, παλιά ξενοδοχεία και εγκαταλελειμμένα κτήρια στο κέντρο της πόλης (Ψημμένος 1995). Ωστόσο, μεταγενέστερες έρευνες αποκάλυψαν μια μαζική πρόσβαση των μεταναστών στην κατοικία, κυρίως μέσω της αγοράς ενοικίων, και υπογράμμισαν τη σχετική διάχυση σε πλήθος περιοχών της Αθήνας και τον υψηλό βαθμό ανάμειξης με τον «γηγενή» πληθυσμό, παρά ορισμένες κατά τόπους αυξημένες συγκεντρώσεις (Βαΐου κ.ά. 2007, Πετρονώτη 1998). Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, οι μετανάστες στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως η Θεσσαλονίκη, ακολούθησαν ποικίλες στεγαστικές διαδρομές, πολλές από τις οποίες χαρακτηρίστηκαν ως «διαδρομές ευημερίας» ή «θετικές» ανθρώπινες τροχιές, που ανατρέπουν τις συνήθεις στερεοτυπικές και ρατσιστικές αναπαραστάσεις (Λαμπριανίδης και Λυμπεράκη 2005).

Στο κείμενο αυτό, η έμφαση δίνεται στην πρόσβαση των μεταναστών στην ιδιοκατοίκηση, που αποτελεί συνήθως το τελευταίο στάδιο μιας μακράς στεγαστικής διαδρομής καθώς επίσης την «ευτυχέστερη» και πιο «ασφαλή» περίπτωση στεγαστικής αποκατάστασης [1]. Σε ποιο βαθμό οι μετανάστες συμμετέχουν στην αγορά κατοικίας, για ποιους είναι περισσότερο εφικτό και ποια είναι η ιδιαίτερη γεωγραφία του φαινομένου; Τα ευρήματα που παρουσιάζονται στη συνέχεια βασίζονται σε μία ποσοτική δειγματοληπτική έρευνα, που πραγματοποιήθηκε στο αρχείο του Υποθηκοφυλακείου Αθηνών και εστιάζει αποκλειστικά στον Δήμο Αθηναίων και στη δεκαετία 2000-2010 [2].

Με βάση ένα τυχαίο και αντιπροσωπευτικό δείγμα 45.000 αγοραπωλησιών, η συμμετοχή των μεταναστών στην αγορά κατοικίας αγγίζει το 7%, τη στιγμή που το δημογραφικό τους βάρος στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου Αθηναίων υπολογίζεται περίπου στο 17,5% για το έτος 2001 (ΕΣΥΕ 2009, 47) και στο 16% για το έτος 2011 (ΕΚΚΕ-ΕΛΣΤΑΤ 2015). Πρόκειται για ιδιαιτέρως σημαντική συμβολή στην αγορά κατοικίας, δεδομένης της σύντομης παραμονής τους στη χώρα και των δυσκολιών που αντιμετώπισαν, όπως η συμμετοχή τους σε χαμηλά αμειβόμενες εργασίες, η έλλειψη νόμιμων εγγράφων παραμονής και η απουσία κρατικής προνοιακής στεγαστικής πολιτικής. Οι εθνικότητες των μεταναστών που συμμετείχαν στην αγορά κατοικίας ανέρχονται στις 57, χωρίς βέβαια να συμμετέχουν εξίσου. Σε μεγάλη απόσταση από τους υπόλοιπους, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην αγορά κατοικίας εμφανίζουν οι Αλβανοί (οι οποίοι είναι ούτως ή άλλως μακράν οι περισσότεροι μεταξύ των αλλοδαπών), στη συνέχεια οι Ρουμάνοι, οι Βούλγαροι και όσοι προέρχονται από το πρώην Ανατολικό Μπλοκ, ενώ μικρότερη συμμετοχή εμφανίζουν όσοι προέρχονται από χώρες της Ασίας και της Εγγύς Ανατολής και ελάχιστη όσοι προέρχονται από την Αφρική (Γράφημα 1).

Γράφημα 1: Συμμετοχή των μεταναστών στην αγορά κατοικίας ανά εθνικότητα (Δήμος Αθηναίων, 2000-2010, δείγμα 3.089 μεταναστών ιδιοκτητών

Πηγή: «τυχαίο» δείγμα από το αρχείο του Υποθηκοφυλακείο Αθηνών, ιδία επεξεργασία

Χάρτης 1: Οριζόντια κατανομή των μεταναστών ιδιοκτητών (Δήμος Αθηναίων, 2000-2010, δείγμα 277 ιδιοκτησιών)

Η οριζόντια κατανομή των μεταναστών ιδιοκτητών στον Δήμο Αθηναίων αποκαλύπτει μία διττή γεωγραφία (Χάρτης). Από τη μια πλευρά, παρατηρούμε ορισμένες αυξημένες συγκεντρώσεις πέριξ, βόρεια και δυτικά της πλατείας Ομόνοιας, δηλαδή στις πλατείες Βάθης, Αττικής και Αγίου Παντελεήμονα και σε γειτονιές όπως η Κυψέλη, η Βικτώρια, τα Πατήσια, τα Σεπόλια και ο Άγιος Νικόλαος. Πρόκειται για περιοχές που βρίσκονται κοντά σε σημαντικούς συγκοινωνιακούς κόμβους (στους σταθμούς Λαρίσης και Αττικής) και στο κέντρο της πόλης, ενώ από τη δεκαετία του 1990 και μετά διαθέτουν ένα σημαντικό κτηριακό απόθεμα, παλαιωμένο και φτηνό, καθώς επίσης εγκαταλελειμμένο σε μεγάλο βαθμό από τον «γηγενή» πληθυσμό, που αναζήτησε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης σε μακρινά προάστια (Arapoglou, Maloutas 2011). Από την άλλη πλευρά, παρατηρούμε μία σημαντική διάχυση των μεταναστών ιδιοκτητών σε πλήθος άλλων περιοχών, σχεδόν σε όλη την έκταση του Δήμου, δηλαδή σε γειτονιές όπως του Γκύζη, οι Αμπελόκηποι, η Κατεχάκη, των Ελληνορώσων, τα Εξάρχεια και τα Ιλίσια ανατολικά, το Παγκράτι, ο Νέος Κόσμος, το Κουκάκι και τα Πετράλωνα νότια. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για γειτονιές κοινωνικά μεικτές, στις οποίες «γηγενείς» και μετανάστες φαίνεται να συγκατοικούν χωρίς αυστηρούς χωρικούς εθνοτικούς διαχωρισμούς. Η χωρική εθνοτική ανάμειξη στις γειτονιές της Αθήνας επιβεβαιώνεται και ως προς την κάθετη κατανομή των μεταναστών ιδιοκατοίκων (Σχήμα 1). Ως ιδιοκάτοικοι, οι μετανάστες συγκεντρώνονται κυρίως από το ισόγειο μέχρι τον δεύτερο όροφο, σημαντικό ποσοστό κατοικεί στον τρίτο και στον τέταρτο, ενώ ελάχιστοι παραμένουν στο υπόγειο ή κατοικούν ψηλότερα. Με άλλα λόγια, «γηγενείς» και μετανάστες συγκατοικούν όχι μόνο στις ίδιες γειτονιές, αλλά και στις ίδιες πολυκατοικίες, αναπαράγοντας βέβαια ένα τυπικό σχήμα κατακόρυφης διαστρωμάτωσης από το υπόγειο προς το ρετιρέ, χωρίς όμως οι μετανάστες ειδικά να αποκλείονται στους πολύ χαμηλούς ορόφους.

Σχήμα 1: Κάθετη κατανομή των μεταναστών ιδιοκατοίκων

Πηγή:  τυχαίο δείγμα από το αρχείο του Υποθηκοφυλακείο Αθηνών, ιδία επεξεργασία

Η οριζόντια και κάθετη γεωγραφία της πρόσβασης των μεταναστών στην ιδιοκατοίκηση, όπως παρουσιάστηκαν εδώ, ανατρέπουν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις περί χωρικής περιχαράκωσής τους σε εθνοτικά γκέτο, καθώς επίσης τις ρατσιστικές αναπαραστάσεις τους ως a priori επικίνδυνων, εγκληματικών και εξαθλιωμένων υποκειμένων. Χωρίς να αγνοούμε τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες στέγασης, που αφορούν εξάλλου τη μεγάλη πλειονότητα των μεταναστών, η πρόσβασή τους στην ιδιόκτητη στέγη είναι επίσης υπαρκτή περίπτωση, που διευρύνει το φάσμα των «στεγαστικών διαδρομών» τους. Είτε ως ενοικιαστές, είτε ως ιδιοκτήτες, οι μετανάστες συμμετέχουν στην αγορά ακινήτων, επενδύουν σ’ αυτήν και «ριζώνουν» σε γειτονιές και κτήρια που είχαν σε σημαντικό βαθμό εγκαταλειφθεί. Με άλλα λόγια, τα τελευταία χρόνια, οι μετανάστες (επανα)κατοικούν την πόλη της Αθήνας, σε θέσεις «κεντρικές» και «ορατές», παρότι οι επίσημες πολιτικές και οι σχεδιασμοί πεισματικά τους αγνοούν και τους κρατούν στο περιθώριο.

[1] Με την «ιδιοκατοίκηση» εννοούμε την περίπτωση που κάποιος είναι ιδιοκτήτης μιας κατοικίας και παράλληλα διαμένει σε αυτήν. Μεταξύ των μεταναστών ιδιοκτητών που αναφέρονται στο παρόν κείμενο, εντοπίστηκαν και ορισμένοι που αγόρασαν κατοικία αλλά διαμένουν σε κάποια άλλη την οποία μισθώνουν ή αγόρασαν περισσότερες από μία κατοικίες, σε μία από αυτές διαμένουν και οι υπόλοιπες εκμισθώνονται σε τρίτους, παραχωρούνται σε συγγενείς, πωλούνται ή παραμένουν κενές.

[2] Η έρευνα στο αρχείο του Υποθηκοφυλακείου Αθηνών πραγματοποιήθηκε τις ακαδημαϊκές χρονιές 2010-2011 και 2013-2014, κατόπιν ειδικής άδειας από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Εντάσσεται στο πλαίσιο της υπό εκπόνηση διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα με αρχικό τίτλο: «Γεωγραφίες της εγκατάστασης των μεταναστών στον αστικό χώρο. Πρόσβαση στην κατοικία και χωροκοινωνικοί διαχωρισμοί στην Αθήνα και στο Παρίσι», η οποία χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ).

Αναφορά λήμματος

Μπαλαμπανίδης, Δ. (2015) Η πρόσβαση των μεταναστών στην ιδιοκατοίκηση (2000-2010): Βασικά σχήματα «οριζόντιου» και «κάθετου» εθνοτικού στεγαστικού διαχωρισμού στον Δήμο Αθηναίων, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/μετανάστες-και-ιδιοκατοίκηση/ , DOI: 10.17902/20971.55

Αναφορά Άτλαντα

Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9

Βιβλιογραφία

  • Baldwin Edwards M (2004) Στατιστικά δεδομένα για τους μετανάστες στην Ελλάδα: Αναλυτική μελέτη για τα διαθέσιμα στοιχεία και προτάσεις για τη συμμόρφωση με τα standards της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα. Available from: http://www.mmo.gr/pdf/general/IMEPO_Report_Final_Greek.pdf.
  • Βαΐου Ν (2007) Διαπλεκόμενες καθημερινότητες και χωρο-κοινωνικές μεταβολές στην πόλη. Μετανάστριες και ντόπιες στις γειτονιές της Αθήνας. Αθήνα. Available from: http://iktinos2.arch.ntua.gr/genspace/pithagoras.pdf.
  • ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ (2015) Πανόραμα Απογραφικών Δεδομένων 1991-2011. Available from: https://panorama.statistics.gr/.
  • ΕΣΥΕ (2009) Απογραφή πληθυσμού – κατοικιών 18 Μαρτίου 2001. Πειραιάς. Available from: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00098 .pdf.
  • Καβουνίδη Τ και Χατζάκη Λ (1999) Αλλοδαποί που υπέβαλαν αίτηση για κάρτα προσωρινής παραμονής. Υπηκοότητα, φύλο και χωροθέτηση. Αθήνα.
  • Λαμπριανίδης Λ και Λυμπεράκη Α (2005) Αλβανοί μετανάστες στη Θεσσαλονίκη: Διαδρομές ευημερίας και παραδρομές δημόσιας εικόνας. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.
  • Πετρονώτη Μ (1998) Το πορτραίτο μιας διαπολιτισμικής σχέσης. Κρυσταλλώσεις, ρήγματα, ανασκευές. Αθήνα: Πλέθρον, ΕΚΚΕ.
  • Ψημμένος Ι (1995) Μετανάστευση από τα Βαλκάνια. Κοινωνικός αποκλεισμός στην Αθήνα. 1η έκδ. Αθήνα: Παπαζήσης.
  • Arapoglou V and Maloutas T (2011) Segregation, inequality and marginality in context: The case of Athens. The Greek Review of Social Research 136(C): 135–155.

https://www.athenssocialatlas.gr/wp-content/uploads/TX33_g11.jpg 367 400 stavros https://www.athenssocialatlas.gr/wp-content/uploads/athens-social-atlas-logo.png stavros2015-12-04 02:05:092024-03-17 11:16:22Μετανάστες και ιδιοκατοίκηση
Page 13 of 13«‹111213
© Copyright - Athens Social Atlas  |  Crafted by itis.gr
Scroll to top